Độc đáo những ngôi nhà cổ có một không hai ở miền Tây Nam Bộ

Nhà cổ gỗ xưa ở Vĩnh Long

Ở khu du lịch sinh thái – nhà xưa H.Long Hồ, ngôi nhà của ông
Huỳnh Kim Tiến là công trình được thực hiện công phu đạt đến độ
hoàn chỉnh về kết cấu và có quy mô khá lớn trong số nhà gỗ xưa ở
Vĩnh Long.

Nằm bên cạnh rạch Ông Me thuộc ấp Phước Ngươn A (xã Phước Hậu,
H.Long Hồ, Vĩnh Long), ngôi nhà của ông Tiến tọa lạc giữa khu vườn
rộng hơn 1,2 ha.

Ngôi nhà có diện tích sử dụng 450m² được xây cất
toàn bằng gỗ căm xe, thao lao, theo kiểu nhà rường 3 gian 2 chái.
Với bộ giàn trò với cột ngậm kèo khít rịt, các vòm cửa chạm
khắc hoa lá, chim thú với bố cục hài hòa.

Điểm nhấn của ngôi nhà nằm ở bộ kèo, vách cửa và ô trám. Nhà có
5 cửa chính, trong đó các cánh cửa cái ngôi nhà đều sử dụng cửa bản
nguyên tấm, có then gỗ gài bên trong theo kiểu “then cài cửa đóng”
của những ngôi nhà giàu có thời xưa. Hai bên chái có hai cửa ngách.
Hầu hết các khuôn cửa đều được chạm nổi, chạm chìm. Những ô trám
cửa chính được bố trí hài hòa, cân đối trên dưới, trước sau và được
chạm khắc tinh xảo với hình tượng con dơi, quả phật thủ, đào tiên,
quả lựu…

Ngoài ra, các nghệ nhân xưa cũng sử dụng những đề tài gần gũi
với đời sống như trái mãng cầu, vốn là loại cây trái phổ biến ở
miền Tây Nam bộ. Các góc khuôn bao được chạm nổi những con cá lội
tượng trưng cho sự tự do, ung dung tự tại.

Trên đố cửa thì chạm nổi đề tài mai hóa rồng – một trong những
linh vật trong nhóm tứ linh ưa thích của người dân Nam bộ được biến
cách theo kiểu lựu hóa lân, sen hóa quy, mai hóa rồng, trúc hóa
phụng. Các đầu kèo cũng được các nghệ nhân gia công tạo tác những
quả lựu, đào tiên rất sinh động, sắc nét… Tất cả đều không sơn
phết nhưng theo thời gian đã lên nước bóng loáng.

Bên trong, gian chính trung đặt khám thờ gia thần bề ngang rộng
hơn 2 m, chạm nổi cầu kỳ, hình lưỡng long chầu nhật. Ông Tiến cho
biết ngày xưa nội tổ ông thờ Quan Công, còn bây giờ ông chỉ thờ
Phật. Bên dưới là chiếc ghế thờ Cửu Huyền thất tổ. Hai bên có bộ
ghế nghi được cẩn xà cừ ngũ sắc và được chạm lộng đề tài hoa lá,
chim thú rất tỉ mỉ, cầu kỳ, các ô chạm đều được lắp kiếng bảo
vệ.

Ngôi
nhà của ông Huỳnh Kim Tiến – Ảnh: Hoàng Phương

Tại Vĩnh Long còn khá nhiều ngôi nhà xưa được cất vào khoảng
cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Trong đó, nhà của ông Phủ Cần nổi
tiếng vì có bộ kèo chạm trổ tinh vi.

Nhà của ông Phủ Cần (còn gọi là Huyện Cần) tọa lạc tại số 98
Nguyễn Chí Thanh, P.5, TP.Vĩnh Long (tỉnh Vĩnh Long). Ngôi nhà này
cũng cất theo kiểu nhà rường 3 gian 2 chái. Kèo, cột bằng gỗ căm
xe, đòn tay, rui mè bằng gỗ thao lao.

Ngôi nhà có diện tích chỉ khoảng 400m², song bộ cột
cái cao hơn 6 m nên trông rất thoáng. Đặc biệt, các nghệ nhân xưa
đã thực hiện bộ kèo vỏ đậu, trính lục lăng chạm trổ hết sức tinh
vi. Dưới dạ kèo cẩn ốc xà cừ “mai lan cúc trúc”, chạm nổi đề tài tứ
linh “long, lân, quy, phụng”.

Mặt
trước ngôi nhà xưa của Phủ Cần – Ảnh: Hoàng Phương

Đầu kèo cũng chạm tứ linh, trên đầu sáu cây kèo có các lá dung
đều chạm trổ hết sức sinh động, uyển chuyển với các tác phẩm mai
hóa rồng, trúc hóa phụng, sen hóa quy… và những tác phẩm hoa,
trái, dây lá chuyển tải tâm tư, tình cảm và ước vọng của chủ nhân
ngôi nhà.

Phần nhiều các tác phẩm điêu khắc trên gỗ được để mộc không sơn
phết, góp phần làm cho bộ kèo bề thế trở nên nhẹ nhàng, thanh
thoát. Hiếm thấy ngôi nhà xưa nào có bộ kèo chạm trổ đẹp như
thế.

Trên
các đầu kèo có các lá dung được chạm tứ linh

Ngôi nhà nhiều cột nhất Nam bộ

Được công nhận di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia từ năm
1997, ngôi nhà của bà Trần Thị Ngỏ ở ấp Cầu Ngang, xã Long Hựu
Đông, H.Cần Đước (Long An) có thể xem là ngôi nhà có nhiều cột nhất
ở Nam bộ.

Nội
thất bên trong ngôi nhà trăm cột

Với lối kiến trúc độc đáo mang đậm phong cách Huế, ngôi nhà trăm
cột (68 cột chính và 52 cột phụ) được ông Trần Văn Hoa khởi công
xây dựng từ năm 1898 với tổng diện tích 822m², theo
kiểunhà rường, mái lợp ngói âm dương, nền móng được bao kè bằng đá
xanh lục giác, đến năm 1904 thì hoàn thành. Đầu thập niên 1970, mặt
tiền ngôi nhà được sửa lại theo kiểu tân thời, ốp gạch mosaic,
nhưng các vì kèo xuyên qua phần gạch xây mới vẫn giữ được nét chạm
trổ độc đáo.

Qua hơn một thế kỷ, bên trong nhà, những hàng cột gỗ cẩm lai, gõ
đỏ đã lên nước bóng lộn. Nội thất còn khá nguyên vẹn với vách lụa,
cửa võng, bao lam, khám thờ… Các tác phẩm điêu khắc, chạm lộng
công phu, độc đáo với những hình tượng như long, lân, quy, phụng,
mai, lan, cúc, trúc, tùng, lộc, dơi, nho, sóc… mặc dù một số đã
bị phủ một lớp sơn bóng nhưng vẫn còn giữ nguyên vẻ đẹp tinh tế,
sắc sảo.

Những bức hoành phi, liễn đối và những chiếc đèn lồng kéo quân
không vết bụi bám, chứng tỏ chủ nhân ngôi nhà đã rất trân quý và
lau chùi chúng thường xuyên.

Ngôi
nhà trăm cột nhìn từ mặt tiền – Ảnh: Hoàng Phương – Nhà cổ hơn 100
tuổi ở miền Tây

Nằm lọt thỏm dưới chân cầu Ông Văn (ấp Bình An, xã Đăng Hưng
Phước, H.Chợ Gạo, Tiền Giang), nhìn bề ngoài ngôi nhà không có vẻ
gì cổ kính nhưng vào trong mới thấy nội thất đậm nét của ngôi nhà
Việt.

Nội
thất độc đáo trong ngôi nhà

Mặt tiền ngôi nhà ảnh hưởng lối kiến trúc Tây phương, có bậc tam
cấp dẫn vào gian thảo bạt khá rộng. Ngôi nhà chính cất theo mô típ
truyền thống: nhà 3 gian, 2 chái. Được biết, nhà trên có 36 cột,
nhà dưới 20 cột, tất cả đều làm bằng gỗ căm xe chống chọi được với
mối mọt. Quan sát từ bên hông phần đầu hồi phía trong thì thấy
khung nhà kết cấu theo kiểu nhà rường nhưng do cột nhà cao nên
không gian bên trong rất thông thoáng.

Hiện dàn cột kèo, xuyên trính, ốp quả và mái ngói còn khá nguyên
vẹn. Tường gạch dày 30 cm, xây 2 lớp, thêm cột gạch đỡ đầu kèo,
chịu toàn bộ sức nặng của mái nhà bao phủ trên diện tích hơn 500
m².

Đặc biệt, 2 chái hai bên được thiết kế như hành lang nối phần
nhà cầu có mái che xuống nhà dưới thành một khung vuông bao bọc.
Giữa nhà dưới và nhà trên có sân thiên tĩnh vừa để trồng hoa kiểng,
vừa lấy ánh sáng. Nhà dưới còn có 3 cửa sổ quay 3 hướng để ánh sáng
và không khí được tiếp nhận từ mọi hướng, không gian trở nên khoáng
đãng, hạn chế ẩm thấp có thể hư hại đến vật liệu bằng gỗ của ngôi
nhà.

Ngoài ra, nhà trên không sử dụng hệ thống cửa gỗ truyền thống
như những nhà xưa thường có mà chỉ sử dụng một lớp vách tường ngoài
sau hàng ba lắp cửa theo hình vòm. Điểm đặc biệt là 3 cánh cửa
chính sử dụng gỗ nguyên tấm trông có vẻ “chỏi hàng” với hệ thống
cửa lá sách trên vòm và cửa sổ hai bên.

Có người cho rằng đây là loại cửa của những ngôi nhà người Hoa
bình dân, có lẽ chủ nhân xưa gốc Minh Hương nên muốn giữ lại làm kỷ
niệm. Nhưng theo nhà nghiên cứu Trương Ngọc Tường thì cánh cửa bằng
gỗ nguyên tấm này mang yếu tố phong thủy, có ý chắn gió từ một
hướng không tốt.

Hiện bên trong gian nhà chính còn lưu giữ nhiều tác phẩm mỹ
thuật có giá trị, như bao lam chạm mai, điểu hai lớp đều có khuôn
bao cẩn ốc xà cừ với đề tài hoa lá, chim, trúc… Đặc biệt, chân
bao lam là tác phẩm cá hóa long chạm rất tinh tế, hàm ý gìn giữ cho
ngôi nhà luôn thịnh vượng, phát triển. Những tấm biển sơn son thếp
vàng chạm khắc công phu vẫn còn nguyên vẻ đẹp cổ xưa.

Nhà thảo bạt lớn nhất Nam Bộ

Từ ngoài nhìn vào, du khách cảm nhận được sự uy nghiêm, bề thế,
cho thấy gia chủ xưa là người rất giàu có. Khi vào bên, du khách có
cảm giác yên bình và thân thuộc do lối kiến trúc đậm chất Việt.

Ngôi
nhà này được xem là nhà cổ thảo bạt lớn nhất Nam Bộ

Từng được cơ quan quản lý di tích đánh giá là công trình có kiến
trúc chạm độc đáo nhất tỉnh, ngôi nhà xưa của hội đồng Phan Văn Cự
ở ấp Phú Hưng, xã Long Khánh, TX.Cai Lậy (Tiền Giang) được xem là
nhà thảo bạt lớn nhất Nam Bộ.

Từ ngoài nhìn vào, nhiều người sẽ cảm nhận được sự uy nghiêm, bề
thế, cho thấy gia chủ xưa là người rất giàu có. Mặt tiền ngôi nhà
gây ấn tượng với lối kiến trúc Tây phương qua các chi tiết: những
phù điêu đắp nổi được trang trí theo kiểu Phục hưng trên cột, trang
trí thêm gạch men của Nhật Bản. Vòm cửa cong theo lối kiến trúc La
Mã. Trên nóc nhà gắn bông sắt của Pháp, trông rất hài hòa với loại
ngói vảy cá.

Tuy nhiên, khi vào bên trong ngôi nhà, có cảm giác yên bình và
thân thuộc do lối kiến trúc đậm chất Việt, thể hiện sự mềm mại với
đường nét chạm khắc tinh xảo. Đặc biệt là cách bài trí trong nhà
cũng không thấy bóng dáng của các loại ghế, bàn trang điểm với
khung kiếng tráng thủy hay tủ rượu, theo kiểu thường thấy ở các
ngôi nhà ảnh hưởng văn minh Pháp. Có thể nói đây là ngôi nhà “trong
cổ ngoài tân” khá độc đáo.

Trải qua nhiều bể dâu nhưng hiện ngôi nhà còn giữ được một số
tranh thờ và nhiều bức thủ quyển sơn son thếp vàng rất đẹp. Liễn
đối, thủ quyển và bao lam được chạm trổ tinh xảo theo phong cách
chạm lộng, chạm nổi, chạm chìm khéo léo với đề tài mai, điểu, tùng,
lộc, hoa cúc… biểu tượng của hạnh phúc, an khang thịnh vượng và
trường thọ.

Nhìn bên ngoài cứ ngỡ chỉ có 2 tầng, vào trong mới bất ngờ vì nhà được chia thành…13 tầng với không gian sinh hoạt mở vô cùng độc đáo.

Theo PV (Infonet)